De eilanden op de grens van de Verenigde Staten en Canada lijken bevroren in de tijd. Er gebeurt niet veel. Maar dan wel in een prachtige omgeving. De vier grootste eilanden van deze groep hebben allen een heel eigen karakter.
'Op de San Juan Islands wonen maar twee soorten mensen: losers en rijkelui.' De gevoelens van de koffieverkoopster in Anacortes, vroeger zelf een bewoner van de eilanden, laten niets te raden over. Zelf meent ze in het industriële Anacortes, halverwege Seattle en de Canadese grens, aan een van deze twee groepen te zijn ontsnapt.
Reis naar de San Juan Islands
Vanuit Anacortes vertrekken de veerboten van Washington State naar de San Juan Islands, althans naar de vier grootste eilanden van deze groep: Shaw, Orcas, Lopez en San Juan Island. In het uur dat de overtocht duurt, glijdt een indrukwekkend, steeds veranderend landschap aan je voorbij. Binnen een half uur zijn de beelden van de olieraffinaderijen in Anacortes van het netvlies verdwenen en heerst er rust.
Deze archipel van 178 eilanden (bij hoogtij 172) ligt ongeveer midden in de driehoek Seattle, Vancouver en Victoria, als een groene idylle. De eilanden zijn de laatste restanten van een bergmassief dat langzaam is weggezonken in het water, waardoor het landschap een heel eigen karakter heeft gekregen. Buiten het hoogseizoen komen er niet erg veel toeristen.
De bestemming van de veerboot die iedere ochtend om twintig over zes vertrekt is Friday Harbor, het grootste stadje op de eilanden. Meer dan een handjevol slaperige terugkerende bewoners en de gebruikelijke delivery trucks zijn er niet te vinden op de MV. Kaleetan, maar het cafetaria doet goede zaken met zijn 'traditionele' ontbijt bestaande uit bacon, eggs and hash browns . Op het dek waait het behoorlijk, maar het uitzicht is fantastisch. Zacht golvend water, groene hellingen bezaaid met rotsen en okerkleurige naaldbossen vormen mijn eerste indrukken.
In de verte zie ik de met sneeuw bedekte toppen van de Cascades in oostelijke richting, de Olympic Mountains in het zuiden en Grouse Mountain in het noorden. In de maanden mei tot en met juli trekken ook nog eens een stuk of vijfentwintig Orca pods (families) door het gebied. Dit is zonder meer een van de meest afwisselende plekken op de aardbol. Misschien heeft het niet de onaardse kwaliteiten van een Yellowstone National Park of Death Valley, toch is San Juan County adembenemend, op haar eigen manier.
Indrukwekkende panden
De opmerking van de koffiedame over de bewoners mag een wat simpele analyse zijn van de sociale verhoudingen op de eilanden, dat er een rijk deel is wordt bevestigd door wat we zien. Vanaf de veerboot glijdt het ene na het andere indrukwekkende pand voorbij. Veelal zijn het uit de kluiten gewassen blokhutten of enorme villa's met steiger en boot, gebouwd op de stranden of hellingen van de vele eilandjes. De eigenaren zijn executives die een weekendhuis hebben in San Juan County, artiesten of computer nerds , die overal kunnen wonen als ze maar beschikken over een computer en een modem.
De rest van de bevolking werkt in de winkels, de twee lagere en middelbare scholen op respectievelijk San Juan? en Orcas Island, in de toeristenindustrie of ze verzorgen het onderhoud van de kapitale panden. De sheriff en zijn tien deputees zijn te vinden op San Juan Island, het hoofdeiland. Daar bevindt zich ook het gerechtsgebouw.
De ferry legt aan in de haven van Friday Harbor, waar de houten kleurrijke huizen Brits koloniaal aandoen. Het centrum van het dorp bestaat uit niet meer dan een paar knusse straten waar, behalve de gebruikelijke winkeltjes en restaurants, zich ook de duurste supermarkt van de hele VS bevindt. Bij King's Market liggen de prijzen gemiddeld veertig procent hoger dan op het vasteland. In Friday Harbor zelf is verder weinig te zien, afgezien van een Walvismuseum dat gesloten blijkt. Maar de natuur is dichtbij.
Eigen literatuur
Een kilometer of vijftien verderop ligt English Camp, een voormalig legerkampement. De wandelroute daar geeft een goed beeld van de afwisselende natuur op het eiland. Het eerste gedeelte is een bospad dat af en toe uitzicht biedt over een kleine baai of een zandstrand. Door aangespoeld hout en omgevallen bomen maken ze een woeste en verlaten indruk.
Na een uurtje gaat het steil omhoog en maakt de modder het pad steeds slechter begaanbaar. In het dichte naaldwoud is het zicht nu niet meer dan een paar meter. Een aantal grazende herten laat zich niet opschrikken. Er lijkt geen einde aan het pad te komen tot het bos plotseling ophoudt en uitloopt op een hoog rotsplateau. Recht voor me, zij het vijfhonderd meter lager, ligt de Stille Oceaan. Voor de kust liggen nog een paar rotseilanden. De ijzige wind zorgt ervoor dat er alleen gras groeit. De bosrand houdt eerbiedig afstand.
Een steil pad leidt naar het rotsstrand en na een half uurtje klauteren sta ik op een van de grote rotsblokken over de oceaan te staren. Hoewel totaal misplaatst, komen beelden uit Wuthering Heights in me op. De San Juans hebben echter hun eigen literatuur. Zo speelt de bestseller Snow Falling on Cedars van David Gutterson zich af op het nabijgelegen Whidbey Island, maar het boek is gebaseerd op een waar gebeurd verhaal dat zich afspeelde op de San Juan's.
Aan de andere kant van het eiland bevindt zich American Camp, waar nog een aantal oude witte houten gebouwen van het leger overeind staan. Iedere vrijdag in juli en augustus herleeft hier het koloniale legerleven, maar eerlijk gezegd valt er halverwege de ochtend in mei verdraaid weinig te beleven. De informatieve bordjes geven een goed beeld van het leven van de hier gelegerde blue coats.
Het was vooral dodelijk saai en afgezien van excessief alcoholgebruik, verkrachting van de paar aanwezige vrouwen en regelmatige kloppartijen, was er weinig te beleven. Dat was de bedoeling ook, want de reden voor de oprichting van beide kampementen was het einde van een oorlog waarin als enig slachtoffer een Engels varken viel te betreuren.
Over en weer oorlogsverklaringen
De oorspronkelijke inwoners van deze eilanden, Indianen van de Lummi stam, kregen vanaf 1850 gezelschap van Engelse stropers, herders en teleurgestelde Amerikanen, die met lege handen terugkwamen van de goldrush in het Canadese Caribou Country. Dat de Amerikanen en de Engelsen ruzie zouden krijgen over de toen nog onduidelijke grens tussen Canada en Amerika was bijna onvermijdelijk. Volgens de geschiedenisboekjes was het een van de Amerikaanse settlers, Lyman Cutlar, die op een mooie zondagochtend in 1859 een Brits varken doodschoot.
Hij wond zich op omdat het de zoveelste keer was dat het beest zijn aardappelveld omploegde. Toen de Britse soldaten Cutlar wilden arresteren werden ze tegengehouden door tweehonderd Amerikaanse soldaten. Het duurde niet lang voor de Engelse vloot opdook voor de kust van de San Juan Islands en een slag om de eilanden leek nabij. Hoewel over en weer oorlogsverklaringen werden verstuurd, voorkwamen beide gouverneurs daadwerkelijke vijandigheden door het hoofd koel te houden. Men besloot uiteindelijk dat San Juan Island bezet zou worden door soldaten uit beide landen tot een onafhankelijke arbiter zou beslissen over het uiteindelijke bestuur (en daarmee over de grens). Al doende richtte men aan de zuidkant van het eiland American Camp in en aan de noordzijde English Camp.
De bezetting duurde tot 1872. Toen besliste de Duitse keizer Wilhelm, die was aangewezen als scheidsrechter, dat de Amerikanen meer recht hadden op de eilandengroep. Daarmee werd de laatste territoriale twist tussen de Engelsen en de Amerikanen beslecht. De daarop volgende honderd jaar leidden boeren, vissers, smokkelaars en ontginners van de rijke leemader op het eiland een hard en mager bestaan. Maar zo rond de jaren zestig werd het steeds moeilijker in deze traditionele industrieën te overleven.
Gelukkig deed het toerisme langzaam maar zeker zijn intrede. Betere verbindingen per veerboot en de komst van de welgestelde Amerikanen die de jachtige steden ontvluchtten, deden de rest. Tegenwoordig wonen er nog zo'n tweeduizend mensen op San Juan Island en duizend op Orcas en Lopez. Het kleine Shaw is de thuisbasis van drie katholieke ordes, terwijl veel van de kleine eilanden privé-eigendom zijn. Het enige wat niet is veranderd, is de smokkel van drugs en wapens. Wie 's nachts een bootje zonder lichten ziet varen, kan er vergif op innemen dat er smokkelwaar van of naar Canada wordt gebracht.
Bizar mausoleum
Na mijn bezoek aan de twee legerkampementen en een wandeltocht van vijftien kilometer, is het tijd voor ontspanning. Roche Harbor aan de noordkant van het eiland is tegenwoordig een plezierige jachthaven, maar tot 1956 was dit een dorp dat zijn bestaan volledig dankte aan de leemindustrie. De ruim achthonderd inwoners werden betaald in een speciale munteenheid, die ze alleen konden gebruiken in de winkels van het dorp. Het spreekt voor zich dat die winkels eigendom waren van de leemfabriek.
Van het voormalige dorp staat alleen nog het Hotel de Haro overeind en een oude opslagruimte die tegenwoordig een café huisvest. Hotel de Haro is een typisch koloniaal bouwwerk, anno 1886. Bij een biertje kun je hier de oude tijden bijna zien herleven.
De familie McMillan die Roche Harbor exploiteerde was niet alleen erg rijk en machtig, maar ook een beetje vreemd. Een kilometer of wat achter het hotel bevindt zich in de bossen het raarste gebouw van San Juan Island: het bizarre mausoleum dat de familie voor zichzelf aanlegde. Trappen aan beide zijden van het graf leidden naar een cirkelvormige capitool waarin zich een tafel bevindt met vijf stoelen. Elk van de stoelen bevat de as van een familielid en achter iedere stoel staat een Dorische zuil.
De middelste zuil is gedeeltelijk open: het verhaal wil dat een van de familieleden weigerde zich hier te laten begraven en daarom de zuil gedeeltelijk heeft laten verwijderen. Een andere versie zegt dat het betreffende familielid in onmin raakte met de rest en daardoor zijn plaats kwijtraakte.
Langszwemmende orka's
Met een kleine inter-island ferry steek ik over naar Orcas Island. Een kleine tien kilometer van de haven ligt het minuscule plaatje Eastsound. Orcas Island is een goede uitvalsbasis voor kajaktochten voor beginners zoals ik. Na een kwartiertje droog oefenen duwt de instructeur me het water in en na nog een kwartier heb ik mijn balans in de kajak gevonden. Vanaf deze hoogte en in het lome tempo van de kajak is het uitzicht indrukwekkender dan vanaf de veerboot. Op nog geen tien meter afstand zie ik drie zeehonden in het water spelen en capriolen maken. Een vogel lift mee op de achterkant van mijn ruim vijf meter lange boot.
De instructeur waarschuwt me dat als er een orka opduikt, wat in mei en juni niet ongewoon schijnt te zijn, ik er niet op af moet gaan maar in hetzelfde tempo naast hem moet gaan varen. Het advies lijkt mij tamelijk overbodig, maar hij verzekert me dat 'enthousiaste stadsmensen wel eens zijn aangevallen door recht op het zoogdier af te stevenen'.
Een geruststellende gedachte, al zie ik in de twee uur dat ik langzaam doorpeddel niets dat ook maar in de verste verte lijkt op een orka. Ik heb nooit eerder een 'killer whale' van dichtbij gezien en ik moet zeggen dat ik niet echt uitzie naar een eerste ontmoeting zolang ik in mijn wankele kajak zit.
Honderden bergtoppen
De hoogste berg van de San Juan Islands is Mount Constitution. De meeste mensen klimmen alleen de laatste driehonderd meter van de 734 meter hoge top, de parkeerplaats als startpunt nemend. Ik beklim Turtle Back - de reden voor de naam laat zich raden - en kijk uit over een groot aantal kleine eilanden en merk dat ik niet veel wijzer wordt van de kaarten die de Washington State Parks Authority op de heuveltop heeft neergezet. Friday Harbor en Victoria, het stadje op Vancouver Island, kan ik met het blote oog nog wel terugvinden, maar de honderden kleine en grote bergtoppen en al de eilandjes zijn slecht uit elkaar te houden.
Eastsound is geen centrum van vermaak of opwinding, maar dat hoeft natuurlijk ook niet met zoveel natuur om je heen. Twee straten, wat restaurants en twee hotels, dan heb je het wel gehad.
Op de terugweg van Orcas Island doet de veerboot het kleine Shaw Island aan, waar wachtende Franciscaner nonnen hun gasten verwelkomen. Vanaf de boot ziet het vlakke Lopez, een van de vier hoofdeilanden, er ook aantrekkelijk uit. Maar wie hier komt, hoeft niet alle eilanden te bezoeken om de sfeer op te pikken van rust en natuur. Dat geldt zowel voor de rijken als de minder bedeelden die zich geen huis aan de waterkant kunnen permitteren. Terug in Anacortes zie ik dezelfde koffiedame aan het werk die zo feilloos het klassenonderscheid op de eilanden wist te beschrijven. Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat wat er ook van haar analyse waar mag zijn, het een stuk leuker is om koffie te schenken op de eilanden dan in het suffe Anacostes.
Snow Falls on Cedars
Soms gaat een boek net zoveel over de plek waar het verhaal zich afspeelt als over wat er met de karakters gebeurt. En soms, heel soms, is het in beide onderdelen superbe. Dat geldt voor Snow Falls on Cedars, een zeldzaam volmaakte roman die zich afspeelt op een eiland ergens in de Puget Sound. Iedereen op het eiland is visser of bessenboer.
Ogenschijnlijk gaat het verhaal over een proces wegens moord. De man die terecht staat is een Japans-Amerikaanse visser, die zijn hele leven op het eiland heeft doorgebracht. In de loop van het boek lezen we zijn verhaal, we lezen over de internering van Japanse Amerikanen in de Tweede Wereldoorlog, over racisme en kleinhartigheid (het proces speelt in 1954).
De verteller is een journalist/hoofdredacteur van de lokale klikspaan, die zijn eerste liefde beleefde met het Japanse meisje waarmee de van moord verdachte visser later is getrouwd. De relatie werd kapot gemaakt door de internering en het racisme dat de oorlog losmaakte en de journalist leidt sindsdien een verbitterd en eenzaam leven. In de archieven heeft hij echter bewijsmateriaal ontdekt dat de visser vrijpleit van moord. Het boek gaat over de vraag of zijn geweten het wint van de bitterheid. Dit gegeven wordt gecombineerd met zinnenprikkelende beschrijvingen van de natuur op het eiland en een fascinerend verslag van het leven in de interneringskampen.
