Strand Book Store is een begrip in New York en ver daar buiten. Het is de grootste en waarschijnlijk meest chaotische winkel in tweedehands boeken die de stad rijk is. Strand is een boekenjungle.
Slechts een smalle deur geeft toegang tot het labyrint van gangetjes waar de miljoenen boeken zij aan zij staan te wachten op hun lezers. Achter de deur is een smal gangpad. Daar staat een jongen die de tassen van de bezoekers opbergt in ruil voor een stukje hout met een nummer erop. Daarna komt een draaihekje dat één bezoeker per keer door laat.
De binnenkomers worden gadegeslagen door een stevige man die daar de hele dag met zijn armen over elkaar staat. Na deze laatste hindernis ligt Strand open, een boekenjungle waar je met een denkbeeldig kapmes denkbeeldig onkruid weg moet slaan om verborgen schatten te vinden.
Acht mijl boeken, meer dan tweeëneenhalf miljoen exemplaren: Strand is de grootste winkel met tweedehands boeken van New York, misschien wel van Amerika, misschien wel van de wereld. De boekenplanken rijken tot aan het plafond, de ruimte tussen de kasten is zo klein dat je niet langs iemand anders kunt komen zonder lijfelijk contact. Je verliezen in een boek is hier niet mogelijk, er zijn te veel mensen, te veel excuse me's. Soms dragen mensen hun prooi mee naar een hoekje waar zij zich alsnog op het gevonden boek werpen.
Overgeleverd aan zichzelf
De temperatuur neemt op sommige zomerse dagen tropische waarden aan, ondanks tientallen zwiepende ventilatoren. Strand heeft geen airconditioning. En ook geen computer waar de tweeëneenhalf miljoen boeken in op te zoeken zijn. De bezoeker is geheel aan zichzelf overgeleverd.
Er zijn natuurlijk wel secties. Op de begane grond geven minuscule rode bordjes aan wat er op de planken te vinden is, zoals geschiedenis, economie, sociologie, godsdienst, filosofie, journalistiek. Maar ook: dieren, auto's, katten, wijn, cartoons en bijbels. Boeken in alle gedaanten, oude en nieuwe, hardcover en paper back, met en zonder omslag, staan gebroederlijk naast elkaar. De onderverdeling in zo'n honderdvijftig categorieën staat de zoeker bij in het lokaliseren van titels. Maar eigenlijk is Strand geen winkel om een bepaald boek te zoeken. Strand is er meer om urenlang rond te dwalen, van kast tot kast te schuiven, door niets anders geleid dan het vage benul van je eigen interesses.
Zo kom je uiteindelijk terecht bij de achterwand. Het is de afdeling fictie en er is een trap nodig om bij de bovenste planken te kunnen. William Burroughs, Graham Greene, Paul Bowles, ze staan er allemaal. Van Amerikaanse schrijvers is altijd wel iets te vinden op de schappen. Een grote tafel ligt vol met gloednieuwe paperbacks van Russische schrijvers en een nieuwe uitgave van James Joyce's Ulysses ligt er voor zeven dollar. Op andere tafels liggen goedkope pockets van heruitgegeven klassieken en een Dostojevski koop je voor $2.99. Ongetwijfeld het resultaat van onderhandse deals die de inkoper van Strand heeft met uitgeverijen.
Nieuwe aanwinsten liggen nog op karretjes die tussen de kasten in de weg staan. Gretige handen betasten die boeken, de handen van vaste klanten die elke nieuwe lading koortsachtig doorvorsen. Manager Nuance Baas kent ze van gezicht, de booklovers die hier elke dag komen. Nooit verlaten ze de winkel zonder een boek. Ze weet dat ze thuis de boeken op de grond opstapelen omdat de kasten allang vol zijn.
Enige overlevende
Nuance Baas is de kleindochter van Benjamin Baas, die de Strand in 1929 opende. De oude Baas begon zijn winkel op de Achtste Straat en verhuisde later naar beroemde Book Row op Fourth Avenue, tussen Union Square en Astor Place. Dat was in de jaren dertig en veertig het domein van meer dan dertig handelaren in tweedehands boeken en antiquarische boeken. Na de Tweede Wereldoorlog brachten hoge huren en het neerhalen van gebouwen veel handelaren ertoe de zaak naar nabijgelegen lokaties op Broadway te verhuizen. Spoedig daarna zakte de markt voor tweedehands boeken in. Strand is samen met Samuel Weiser Bookstore op de 24ste Straat de enige overlevende van de Book Row.
In 1957 verhuisde Strand naar Broadway en nam Benjamin's zoon, Fred Baas, de zaak over. Op deze plek breidde Strand zich langzaam uit tot de superstore die het nu is. De vader wilde niets liever dan een man van letteren zijn; de zoon maakte van Strand het miljoenenbedrijf dat het vandaag de dag is.
Op doordeweekse dagen neemt Fred Baas zelf alle tassen, dozen en kisten boeken door die mensen bij hem afleveren in de hoop een goede prijs te krijgen. Hij zal de stapels boeken snel doorkijken en zijn prijs noemen. De aanbieder zal teleurgesteld zijn, maar tenslotte grommend instemmen. Er zijn niet veel winkels die contant betalen voor tweedehands boeken. Ook recensenten en onderbetaalde assistenten van redacties komen eens in de zoveel tijd langs voor een aanvulling op hun salaris. Hij geeft ze een kwart van de verkoopprijs voor recensie exemplaren. In de kelder puilen meters lange kasten uit van al die nieuwe boeken waar klanten de helft van de prijs voor betalen.
Soms heeft Strand ook echt nieuwe boeken. Het zijn bestsellers of boeken waarvan Fred Baas vindt dat Strand ze moet hebben. En altijd liggen de prijzen lager dan bij andere boekwinkels. De Encyclopedia of New York City ligt er voor vijftig dollar, ergens anders kost hij zestig. Op de hoogtepunt van de Collin Powell-gekte lag het boek van de ex-generaal voor een zacht prijsje op een opvallende plaats in de winkel.
Kunstboeken
Voor de lange kasten die tot in het oneindige lijken door te lopen, staan manshoge blokvormige kasten opgesteld met boeken aan alle vier zijden. Hierin staan de oude gebonden boeken, waarvan sommige in leder. Klassieken vind je hier in mooie dozen: Robinson Crusoe met gekleurde illustraties en Homeros' Iliad voor $12.50.
Op tientallen tafels liggen kunstboeken tentoongesteld - het specialisme van Strand. Onder die tafels liggen soms onvermoede schatten, boeken waarvan je het gevoel hebt dat Fred Baas ze daar dertig jaar geleden zelf heeft neergelegd. Daar ligt grijs van het stof Swan's Way, een Engelse vertaling van Marcel Proust's eerste deel van A la recherche du temps perdu. Het boek heeft een lila kaft en komt in een zwarte doos, met gekleurde platen. Met potlood staat de prijs voorin geschreven: $12.50. Een vondst als deze leidt tot het Strand-gevoel, de lichte euforie die een bezoeker voelt als hij stuit op een prachtig boek.
Bijzondere boeken die veel meer op moeten brengen, liggen twee verdiepingen hoger, in het Rare Book Department. Nuance Baas leidt bezoekers rond op de enige verdieping waar wel airconditioning is. Langs twee wanden staan boekenkasten met eerste edities en gesigneerde eerste drukken. Op tafels liggen de meest bijzondere exemplaren uitgestald. Het ruikt naar oude boeken. Het licht van Broadway valt gefilterd naar binnen, de straatgeluiden klinken vaag door. Bezoekers hebben hier de neiging om te fluisteren.
Achter een deur in de zijwand ligt de schatkamer van Fred Baas. Een goud gespoten kluis staat precies in het midden. Aan een tafel zit, als een schatbewaarder, een jongeman lederen banden te poetsen met boenwas. Hij kijkt licht op als iemand binnenkomt, maar hij doet net alsof hij alleen maar oog heeft voor zijn boeken. Overdag staan de deuren van de gouden kluis wijd open. Je ziet glazen deurtjes en daar achter de duurste boeken van de collectie.
Nuance Baas heeft een minuscuul sleuteltje waarmee ze de deurtjes kan openen. Het pronkstuk is een Shakespeare, Second Folio, uit 1632. Vraagprijs: $50.000. Kort geleden verkocht haar vader een eerste druk van Ulysses voor hetzelfde bedrag aan een Texaanse belegger. Naast Shakespeare staat nog een ander boek van James Joyce met tekeningen van Henry Matisse. Nuance Baas zegt dat het een extra bijzonder exemplaar is omdat het de handtekeningen van beiden bevat. 'Op een gegeven moment had James Joyce ruzie met Henry Matisse en weigerde nog langer samen met hem te signeren. Joyce was boos omdat Matisse gezegd had dat hij Ulysses niet kende.'
De wanden van de zijkamer zijn bekleed met planken die vol staan met zware volumes die bijzonder zijn vanwege eerste druk, een handtekening of een lage oplage in combinatie met historische betekenis. Dat levert het mooiste deel van Strand's boekenvoorraad op, gerangschikt onder de onderwerpen Books on Books, New York, Americana en Travel. Alle tot de verbeelding sprekende Amerikaanse presidenten hebben een eigen deel van de plank. Hoe belangrijker de president volgens historici was, hoe dikker de boeken. Washington is aanwezig in twee dikke gebonden boeken in dieprode lederen band met op de rug: Life and Times of Washington, Volume l en ll.
De staten hebben eigen plank. De Amerikaanse revolutie en de burgeroorlog ook. Een hoekkast heeft alleen maar boeken over New York. Voor 35 dollar - een van de goedkopere uitgaven in deze kamer - staat daar de maritieme geschiedenis van New York uit 1941. Het boek bevat zwart/wit foto's van Europese stoomboten die de oceaan overstoken en natuurlijk staat ook de Holland America Line erin. Het boek heeft een voorwoord van Fiorello H. La Guardia, toenmalig burgemeester van New York. Op zo'n vanzelfsprekende tekst te stuiten - het is een van de dingen die burgemeesters doen, het schrijven van een voorwoord voor een belangrijk boek over hun stad - is niet zonder effect. Opeens komt de man tot leven: ooit was La Guardia ècht de burgemeester van New York en niet slechts synoniem met het vliegveld dat naar hem vernoemd is.
Doolhof
De tweede en tiende verdieping van het pand aan Broadway dienen als opslag. Nuance Baas schiet snel door de lange paden heen om een indruk te geven hoeveel boeken dat wel zijn. Ingepakt in dozen, opgestapeld tot aan het plafond. Op de dozen staan haastig geschreven krabbels van zwarte viltstift. In dit doolhof moeten de tientallen medewerkers - Baas heeft rond de honderdvijftig mensen voor hem werken - de bestellingen zoeken die hen vanuit het hele land bereiken. Grote klanten zijn bibliotheken die voor hetzelfde geld bij Strand twee keer zoveel boeken kunnen kopen dan bij andere winkels.
Zij bestellen telefonisch aan de hand van de catalogus en betalen geen verzendkosten. In een hoek van de opslagplaats zitten mensen achter kleine bureautjes onafgebroken telefonische bestellingen op te nemen. Verder naar achteren worden dozen dichtgeplakt die klaar voor verzending zijn. Baas schiet in de lach als ze The Tunnel op een van de dozen ziet staan. 'Dat is een lawaaierige hippe nachtclub die de hele wand vol boeken wilde hebben - waar niemand ooit een letter van zal lezen.'
Americana
De kelder heeft behalve recensie exemplaren, vele kasten vol boeken onder het bordje Americana. Hier kan elke Amerikanist en elke Amerika-gek zijn hart ophalen. Rij aan rij staan er boeken over de Amerikaanse geschiedenis, economie, politiek, industrie, internationale betrekkingen, trivia, èlk onderwerp heeft zijn eigen plank. Van Alistair Cooke's The Americans en America Observed staan tientallen exemplaren in de kast.
De president die een hele kast voor zichzelf heeft is natuurlijk John F. Kennedy. Helemaal achterin de kelder staan schots en scheef dozen en hoge stapels oude gebonden boeken met prachtige kaften. Deze boeken verkoopt Baas per meter. Nancy Bass zoekt zo hele fake bibliotheken bij elkaar voor set designers en mensen die een boekenkast in hun nieuwe appartement te vullen hebben. Hen gaat het om de mooie lederen kaften en niet om de inhoud.
Strand Book Store
828 Broadway (kruising 12th Street)
New York, NY 10003
